Wat wordt het nieuwe normaal? Vier tips voor opschaling en borging van zorg op afstand

Zorg op afstand heeft vanwege Corona een enorme vlucht genomen. De vraag is: wat gebeurt er de komende maanden? Gaan we terug naar het oude normaal of slagen we erin om verder op te schalen, te professionaliseren en te borgen? Deze vraag stond centraal in het onderzoek naar Zorg op Afstand van Pluut & Partners. Het onderzoek bestond uit een online vragenlijst waarop 51 respondenten uit 35 verschillende zorginstellingen reageerden en 15 verdiepende interviews. In dit artikel delen Bettine Pluut en Kirsten Waaijer de belangrijkste uitkomsten én geven ze een aantal tips.

Het oude normaal lijkt geen optie meer. Veel uitgestelde zorg moet worden ingehaald. Volle wachtkamers zijn lastig te rijmen met de huidige RIVM-richtlijnen waardoor een stuwmeer van zorgvragen ontstaat. Bovendien blijven we de komende jaren met oplopende personeelstekorten kampen. En last but not least, digitale zorg heeft belangrijke voordelen voor kwaliteit van leven en kwaliteit van zorg. Patiënten beginnen steeds vaker om digitale interactie en thuismonitoring te vragen. Zij willen niet terug naar het oude normaal. En steeds meer zorgverleners zien diezelfde meerwaarde.

We moeten dus werk maken van kwalitatief hoogwaardige zorg op afstand. Toch is professionalisering en verdere opschaling geen vanzelfsprekendheid. Ook sommige respondenten in ons onderzoek zien alweer een beweging terug naar het oude normaal. Dat komt omdat niet alle zorgverleners en patiënten zorg op afstand willen – en sommigen vinden het ook nog ronduit lastig.

“Het is bijna raar om te zeggen, maar voor zorg op afstand duurde de crisis misschien niet lang genoeg. Achterblijvers hebben de overstap naar digitale vormen van zorg nog kunnen uitstellen. En in twee-drie maanden tijd maak je je nog geen nieuwe routines eigen", aldus een geïnterviewde CMIO.

De meeste respondenten leggen daarom de komende tijd prioriteit bij het beter ondersteunen van patiënten én zorgverleners. Ook wij denken dat enthousiaste, vaardige patiënten en zorgverleners cruciaal zijn. Maar dat alleen is niet voldoende. Daarom hierbij vier tips voor professionalisering en verdere opschaling van zorg op afstand.

1. Focus op meer dan digitale vaardigheden

“Overal moet je bewust bekwaam voor zijn, maar voor het inzetten van ICT-middelen en diensten verlangen we geen specifieke trainingen en vaardigheden”, zegt Wouter van Suylekom, klinisch informaticus bij het Meander MC.

Prachtig dat we werk gaan maken van betere ondersteuning van patiënten en professionals. Laten we daarbij niet in de valkuil trappen van een overmatige focus op techniek. Digitale vaardigheden zijn belangrijk, maar goede zorg op afstand vraagt meer. Hoe zorg je ook via beeldbellen voor een prettig gesprek? Hoe kun je chatberichten slim standaardiseren, zodat patiënten op belangrijke momenten de juiste vragen of filmpjes krijgen? Wat hebben patiënten nodig om thuismetingen optimaal te benutten? Ga samen met zorgverleners en patiënten op zoek naar goede ondersteuningsvormen bij dit soort uitdagingen. Dat klinkt misschien als een open deur, maar helaas zien we in ons onderzoek dat er nog altijd veel zonder patiënten wordt ontwikkeld. Ook patiëntparticipatie is dus iets waar nog bekwaming op nodig is.

2. Zorg voor een samenhangende strategie

"Corona is een enorm ‘vliegwiel’ voor zorg op afstand. Maar nu komt het aan op regie en sturing om er echt meerwaarde uit te halen", aldus Wouter Prummel, informatieadviseur in het LUMC.

Naast het vergroten van draagvlak voor digitale zorg en ondersteuning op vaardigheden, is er grote behoefte aan strategische borging sturing. Het helpt om energie- en richtinggevende doelen te stellen, zoals een X percentage van de zorg vanaf nu op afstand leveren. Daarnaast moet strategie zorgen voor samenhang en kwaliteit. Onze respondenten signaleren versnippering doordat tijdens de Coronacrisis vele initiatieven versneld zijn opgestart. Die zijn lang niet allemaal goed doordacht en gecheckt op veiligheid, privacy en samenhang. Voor patiënten is het fijn als losse digitale diensten elkaar versterken en ze bij verschillende zorgverleners dezelfde toepassingen kunnen gebruiken. Het is dus belangrijk om nu de balans op te maken en acties uit te zetten die de kwaliteit, veiligheid en samenhang verhogen. Zorgen voor een samenhangende strategie dus, zonder de pragmatiek en energie van de afgelopen periode te verliezen.

3. Maak werk van slim organiseren

“Cruciaal is dat je denkt: ‘hoe kan het anders, beter?’ En niet: hoe kunnen we het bestaande digitaal doen", vat Pieter van Haren, klinisch informaticus i.o. Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis, het samen.

Beeldbellen is duidelijk de meest populaire vorm van zorg op afstand, zo blijkt uit ons onderzoek - gevolgd door schriftelijke digitale communicatie (chatten/veilig mailen), online inzage, online behandelingen/therapie en telebegeleiding. De respondenten zijn het er echter over eens dat de uitdaging en winst niet zit in het vervangen van bestaande zorg door beeldbellen. Een oude organisatie met nieuwe techniek maakt vaak een dure, oude organisatie. Wanneer zet je welke vorm van digitale zorg bij wie op welke manier in? De echte uitdaging ligt in het slim inzetten van digitale toepassingen in transmurale zorgpaden. Zodat we toewerken naar nieuwe, “gouden” standaarden. Ondersteuning van patiënten en zorgverleners moet zich dus ook richten op goede triage en het ontwikkelen van nieuwe (transmurale) zorgpaden.

4. Samen leren

Vele organisaties gaan de komende tijd met ondersteuning van patiënten en zorgverleners aan de slag. Zij zoeken nieuwe organisatievormen en proberen patiënten en zorgverleners goed te ondersteunen. Het zou zonde zijn als we daarin niet samen optrekken en van elkaar leren. Laten we goede voorbeelden delen en actieonderzoek inzetten om te leren welke ondersteuning werkt en welke niet. We hebben de afgelopen maanden prachtige stappen gezet naar een nieuw normaal waarin zorg op de juiste plek en op het juiste moment wordt geleverd. Maar we zijn er nog niet. Dus laten we serieus werk maken van steeds meer kennis en kunde over Zorg op Afstand. Die kennis en kunde gaat maar voor een klein gedeelte over techniek. Het is een complex organisatorisch, financieel en strategisch vraagstuk, waar we samen de schouders onder moeten zetten.

Meer weten over dit onderzoek? Het rapport: Oud of nieuw normaal? Professionalisering en opschaling van zorg op afstand is hier te vinden.