Van doosjesschuiven naar innovatieve farmaceutische zorg

De service en begeleiding van de gemiddelde apotheker zijn ondermaats en digitale zorg is bij uitstek een middel om deze te ondersteunen, maar wordt weinig toegepast. Dat was mijn vertrekpunt gebaseerd op persoonlijke ervaringen waarover ik vorig jaar schreef op SmartHealth onder de noemer Innovatieve apothekers zijn goed voor je bloeddruk. De reacties op mijn blog waren omvangrijk. Het vormde het startpunt van een ontdekkingsreis door de farmaceutische dienstverlening.

Er volgden werkbezoeken bij apothekers, de KNMP en Nictiz en een boeiende sessie in het Design Thinking Centre over het innoveren vanuit het perspectief van de klant met een grote groep apothekers. Tijdens deze sessie ontmoette ik Nitika Chouhan, apotheker op Amsterdam Centraal en beoogd voorzitter van de Vereniging van Jonge Apothekers. Tijdens een bezoek aan haar apotheek vertelde ze mij bevlogen over de inzet van de Umenz app om haar klanten te ondersteunen met educatie en communicatiemogelijkheden. Samen met Michel van de Beek, ondernemer en voormalig apotheker en Myrah Wouters van Nictiz, voormalig eHealth manager van Mediq, waren wij te gast bij farmaceutisch platformleverancier Umenz. We spraken over de digitale kansen voor apothekers, de mogelijkheden van het Umenz platform en de voorwaarden voor opschaling.

Logistiek manager of zorgverlener?

Na een uitgebreide opleiding farmacie van zes jaar weet je alles over de werking van medicijnen en de invloed op het menselijk lichaam. Meer dan de huisarts en meer dan de gemiddelde specialist. Kies je ervoor om een apotheek te runnen, beland je echter in een nieuwe wereld van logistieke stromen. Inkoop, voorraadbeheer, controle op levering en verstrekking op het juiste moment. In de gemiddelde apotheek wemelt het van de stickers, ladekasten en bakjes met recepten in verschillende kleuren in een uiterste poging om zorgvuldig en tijdig te leveren. Is dit nou waar je voor gestudeerd hebt?

De KNMP, de beroepsvereniging voor apothekers, vindt van niet. Recent gaf Gerben Klein Nulent het nog eens helder aan: apothekers worden steeds meer zorgverlener. Ook in de KNMP Visie 2020 staat dit toegelicht: de apotheker moet een persoonlijke behandelrelatie aangaan met de patiënt en coachen bij medicijngebruik en zelfs bij leefstijlthema’s. Een hele verandering als je nagaat dat veel patiënten hun apotheker nu niet eens kennen en aangeven de huidige begeleiding onvoldoende te vinden.

Volgens apotheker Michel van de Beek is er ook een belangrijke noodzaak voor apothekers om de rol als zorgverleners in te vullen. Hij geeft aan: "De logistieke benadering van een apotheker is niet onderscheidend. Als apothekers zich te veel richten op medicijnlevering zijn ze over een aantal jaren overbodig. Dat is ook door andere spelers goedkoper en beter te organiseren. Het grootste gedeelte van de verstrekte medicatie is bulk en dat kan worden geautomatiseerd. Met de juiste ICT-infrastructuur en robotisering kan de apotheker zijn processen herontwerpen en de rol als farmaceutisch zorgverlener echt invulling gaan geven. eHealth is hierbij een belangrijk middel." Een van digitale mogelijkheden die de apotheker tot zijn beschikking heeft, is het Umenz platform.

Begeleiding bij medicatiegebruik

Doel van Umenz volgens oprichter Pieter-Joep Huige - voormalig arts en apotheker - is om de therapietrouw van patiënten te verbeteren door het aanbieden van educatie en zelfmanagementtools. Dit mondde uit in de ontwikkeling van educatievideo’s over aandoeningen, medicijnen en hulpmiddelen in verschillende talen. Consumententaal die beter begrepen wordt door laaggeletterden dan folders en bijsluiters.

Via de app Utouch kan deze informatie via e-mail worden verstuurd. Daarnaast is er de Umenz app, die de patiënt koppelt aan zijn zorgverleners en naast educatie ook communicatie- en monitoringsfuncties biedt. Piet van der Wal, arts en partner bij Umenz, geeft aan dat er een wereld te winnen is in de begeleiding van medicatiegebruik. De app biedt de mogelijkheid om met de patiënt medicatie- en individuele gezondheidsdoelen in te stellen en te monitoren. De app attendeert de apotheker of huisarts erop wanneer de doelen niet worden gehaald.

"Het is niet belangrijk om te meten of mensen hun medicatie trouw innemen, maar of je interventies werken", zegt Piet van der Wal. Dus op basis van een streefwaarde, zoals bijvoorbeeld een score op een vragenlijst of bloedsuikerwaarden, kun je sturen op het effect van je handelen.

De bedenkers van Umenz willen een platform leveren waar de keten - dus huisarts, apotheker, specialist, verpleegkundige - toegang heeft tot de informatie en voortgang van de patiënt. "Juist in de samenwerking tussen apothekers en huisartsen is een wereld te winnen. We zien dat het voor huisartsen ook ingewikkeld kan zijn dat de apotheker meer farmaceutisch zorgverlener wordt en zich dichter naar de huisarts beweegt. Dat werkt territoriumgedrag in de hand", zegt Van der Wal. Volgens hem kan de Umenz app ook helpen bij het onderling afstemmen van werkzaamheden tussen de apotheker en de huisarts, specialist of verpleegkundige.

Patiënten houden met de Umenz app hun medicatiedossier zelf bij, waarbij ze hun medicijnen, de start en stopdatum en de dosis kunnen invullen, vertelt Van der Wal. "Je kunt medicijnen bestellen of stoppen en het systeem beoordeelt automatisch de interacties. Met de app heb je het medicatiedossier altijd bij je. Het is alleen nog niet de realiteit dat gegevens tussen alle zorgverleners zo worden uitgewisseld dat dit complete plaatje voor hen beschikbaar is."

En wat levert digitale zorg op voor de apotheker?

Nitika Chouhan, apotheker op Amsterdam Centraal, geeft aan dat het voor haar vooral een inhoudelijke grond heeft om te innoveren: "Ik vind het belangrijk en boeiend om mijn rol als zorgverlener zo goed mogelijk in te vullen. Ik moet nu vaak handelen op basis van losse, verschillende medicatie-verstrekkingen als onderdeel van een puzzel die ik niet altijd kan overzien. Met de Umenz app heb ik meer communicatiemogelijkheden en krijg ik een beter inzicht in de omstandigheden van de patiënt. Daardoor kan ik ook meedenken en samen met de huisarts de medicatie beter afstemmen. En signaleren of de medicatie de juiste werking heeft of misschien niet juist wordt gebruikt."

Ze noemt als voorbeeld de patiënt met bronchitis die ze ooit zag, die consequent twee soorten inhalers - voor onderhoudsmedicatie en voor acute symptoomverlichting - bleek omgewisseld te hebben. "Met educatieve video's kun je dit deels voorkomen en door communicatie en monitoring signaleer je het sneller. De medische noodzaak van betere zorgverlening is er zeker als je kijkt naar de grote hoeveelheid medicatiefouten en onnodige ziekenhuisopnames die er plaatsvinden."

Is er ook een financiële prikkel voor Chouhan om met digitale zorg te werken? "Ik zie het wel als een manier om mij te onderscheiden van mijn concurrenten door betere service te verlenen. Om de investeringen direct terug te verdienen is er een andere vergoedingsstructuur nodig. Je bent misschien iets efficiënter in je gespreksvoering doordat je minder tijd kwijt bent bij je tweede uitgifte, maar dat is marginaal. Er staat nu nog geen vergoeding tegenover de extra kwaliteit die ik lever door bijvoorbeeld chronische patiënten te ondersteunen. Je wil eigenlijk dat de extra zorgverlening wordt vergoed. Maar daarvoor zijn ook experimenten nodig om aan te tonen wat innovatieve dienstverlening oplevert. Ik ben gewoon van start gegaan in de hoop dat de extra vergoeding voor mijn tijdsbesteding hiermee een stap dichterbij komt."

En nu de opschaling

In woord wil de apotheker een laagdrempelige zorgverlener zijn die patiënten begeleidt bij medicatiegebruik en de factoren die daarmee samenhangen. Dat blijkt volgens Myrah Wouters ook uit onderzoek van Nictiz, waarin 91% van de openbare apothekers online inzage gewenst vindt. "eHealth-toepassingen die betrekking hebben op de logistieke processen zijn vooral populair: track & trace, afhaalkluisjes, het online aanvragen van herhaalrecepten en het versturen van digitale afhaalberichten. We zien dat dossierinzage, communicatie op afstand, laat staat het monitoren van patiënten, vrijwel niet worden gebruikt." Daarmee lijken ook apothekers last te hebben van in de klassieke innovatiestroperigheid die je in de breedte van de zorg tegenkomt. Wouters ambitie vanuit Nictiz is om apothekers, net andere zorgverleners, te ondersteunen bij de doelmatige inzet van digitale zorg.

Apothekers zijn geen grootverdieners zonder betrokkenheid met de patiënt, zoals vaak wordt gedacht. Michel van de Beek heeft een heldere oproep aan apothekers: "De wereld verandert, daar kunnen we eenvoudigweg niet omheen. Als je er nu voor kiest om mee te veranderen, kan je meedenken over hoe we de farmaceutische zorg gestalte kunnen geven." Ook Nitika Chouhan gelooft in de digitale toekomst: "Ik stel de patiënt echt centraal en ben nu steeds aan het luisteren naar wat hij wil. Ik leer elke dag, over hoe ik met patiënten op afstand communiceer en hoe ik kan bijdragen om onnodige ziekenhuisopnames te voorkomen met digitale zorg. Dan is mijn werk geslaagd."

Ben je actief in de farmaceutische dienstverlening en heb je interesse in digitale zorg? Een aantal keren per jaar organiseren we vanuit de innovatiegroep apothekers bijeenkomsten met als doel om elkaar te leren kennen en kennis te delen. Wil je hiervoor uitgenodigd worden, stuur dan je gegevens naar jorne@dezorgvernieuwer.nl.