Ga je daadwerkelijk meer bewegen door een activity tracker?

Vorige maand publiceerden Nederlandse onderzoekers een wetenschappelijk artikel over het effect van activity trackers. Ongeveer gelijktijdig verscheen in de Journal of the American Medical Association een internationaal veel aangehaald artikel over het effect van wearables bij leefstijlinterventies en gewichtsverlies. De hoofdvraag van beide studies luidde in grote lijnen: gaan volwassenen met overgewicht of obesitas meer bewegen door het dragen van zo’n fitness wearable? Maar de studies tonen ook iets anders aan: dat de onderzochte tracker soms al verouderd is voordat de studie überhaupt is gepubliceerd.

Herman de Vries is net cum laude afgestudeerd als klinisch gezondheidswetenschapper aan de Universiteit Utrecht. Een onderdeel van zijn opleiding was het uitvoeren van een systematisch literatuuronderzoek. Bij dat type onderzoek wordt er op systematische wijze gezocht naar relevante studies die een antwoord kunnen geven op een onderzoeksvraag. Vanwege zijn persoonlijke en beroepsmatige interesse (hij is fysiotherapeut) in wearables en quantified self koos De Vries om zijn systematische review daaraan te wijden.

Tijdens zijn literatuuronderzoek komt De Vries in zes verschillende databases 1645 originele studies naar het effect van fitness wearables tegen. Dankzij de scherp geformuleerde zoekopdracht van de onderzoekers worden uiteindelijk veertien studies geïncludeerd. Dit zijn de enige studies met een controlegroep binnen de gekozen populatie - volwassenen met overgewicht of diabetes - die ook daadwerkelijk een interventie hebben uitgevoerd met een fitness tracker en de resultaten met betrekking tot het beweeggedrag in hun artikel zo beschreven dat ze de onderzoekers helpen bij het beantwoorden van hun vraag.

Stimulerende sms'jes

“Door onze grondige zoekstrategie is het aannemelijk dat de veertien studies die we vonden alle gepubliceerde onderzoeken op dit specifieke gebied zijn”, vertelt De Vries. De onderzoeken die De Vries analyseerden draaien om zogeheten interventies. 'Interventie' is een breed begrip: je kunt daarbij denken aan het samenwerken met een diëtist of coach, werken op met een zelfmanagement platform of motiverende sms’jes ontvangen.

De onderzoekers hadden een specifieke doelgroep voor ogen: volwassenen met overgewicht of obesitas

“Wij hebben ons op twee soorten onderzoek gericht. Allereerst onderzoek dat een vergelijking maakt tussen mensen die een interventie krijgen en de mensen die niets krijgen. Daarnaast hebben we gekeken naar onderzoeken waarin een vergelijking wordt gemaakt tussen twee groepen deelnemers die beide zo’n interventie volgen, maar waarvan een helft ook is uitgerust met een activity tracker en de andere helft niet. Zo kun je het effect van die fitness wearable het beste bepalen en een uitspraak doen over of die tracker leidt tot meer effect binnen de interventie.”

De Vries legt voor zijn onderzoek contact met het Quantified Self Institute in Groningen en maakt via hen kennis met Thea Kooiman, oefentherapeut en promovendus aan de ‎Hanzehogeschool Groningen. De onderzoekers trekken met elkaar op en werken samen aan het onderzoek. Nadat het onderwijsproduct is afgeleverd in april 2015, besluiten De Vries, Kooiman en nog enkele onderzoekers om de studie te verbeteren en in te dienen bij een wetenschappelijk tijdschrift, wat eind 2015 gebeurt. Uiteindelijk wordt eind september 2016 het onderzoek ‘Do activity monitors increase physical activity in adults with overweight or obesity? A systematic review and meta-analysis’ daadwerkelijk gepubliceerd in Obesity, een gerenommeerd tijdschrift op het gebied van obesitas.

Meer bewegen door een Fitbit?

Geen one size fits all

De belangrijkste conclusie uit dit onderzoek is dat het aanbieden van een interventie waar een tracker in zit er voor lijkt te zorgen dat mensen met overgewicht of obesitas meer bewegen, stelt de Vries. “Maar hoewel alle signalen die kant op wijzen, zijn er onvoldoende studies om hard te kunnen maken dat de fitness tracker zelf zorgt voor meer lichaamsbeweging.”

De Vries maakt wel een kanttekening: de studies in zijn analyse zijn allemaal op populatieniveau. “Het lijkt me interessant en relevant om in de toekomst nog eens te onderzoeken bij welke mensen precies de activity tracker een positief effect heeft gehad op hun lichaamsgewicht en beweeggedrag. Bij welke leeftijdsgroep, geslacht, beroepen, woonplaatsen, noem maar op. Afvallen kent immers ook geen one size fits all methode, zoiets is een persoonlijk proces. Sommige mensen zullen meer coaching nodig hebben, andere mensen pakken de tracker uit en kunnen aan de slag.”

Internationale aandacht voor JAMA-studie

Min of meer gelijktijdig met de studie van De Vries en zijn collega’s werd in de Journal of the American Medical Association (JAMA) ook een onderzoek gepubliceerd. Voor The Effect of Wearable Technology Combined With a Lifestyle Intervention on Long-term Weight Loss werden twee jaar lang 471 jongvolwassenen met een BMI tussen 25 en 50 gevolgd in hun afvalstrijd. Deze jongeren werden via een interventie ondersteund in hun afval-proces, waarbij de helft van hen werd uitgerust met een fitness wearable. De conclusie van de onderzoekers luidde dat bij de testgroep de inzet van een tracker tot minder gewichtsverlies leidde. Een kleine nuance: pas na zes maanden werd de groep in tweeën gesplitst en kreeg de helft van de deelnemers een fitness tracker. Bij het JAMA-onderzoek werd dus met name gekeken of een activity tracker kan helpen bij het stabiel houden van een (nieuwverworven) lichaamsgewicht. “Het is de vraag of mensen na zes maanden leefstijlinterventie nog evenveel zin hebben om méér te gaan bewegen als bij aanvang van een dergelijke interventie”, verklaart De Vries. “Dat zou in mijn beleving een verklaring kunnen zijn voor het minder gunstige resultaat van het JAMA-artikel.”

De Sense armband van BodyMedia die in het onderzoek van JAMA werd ingezet

Verouderde technologie

De JAMA-studie leek koren op de molen van mensen die sceptisch staan tegenover de rol van nieuwe draagbare technologie in een medische setting en vinden dat trackers nog helemaal geen bewezen gunstige effecten hebben. Het onderzoek wordt niet alleen aangehaald door medische websites, maar ook op internationale nieuwswebsites, met titels als Fitness Trackers Didn't Help People Lose Weight.

Een kanttekening bij het desbetreffende onderzoek: de deelnemers werden uitgerust met een BodyMedia SenseWear armband. Die SenseWear - uitgebracht in 2001 - is een flinke wearable die om de bovenarm gedragen wordt en beweging en slaap bijhoudt.

Inmiddels bestaat het Amerikaanse BodyMedia echter niet meer en is het bedrijf overgenomen door Jawbone: een andere fitness tracker fabrikant die het momenteel zwaar te verduren heeft en al in geen tijden nieuwe producten heeft uitgebracht. De CEO van Fitabase, een Amerikaanse onderneming die met Fitbit aan klinische onderzoeken werkt, tweette dan ook terecht daarover: "This study tested a clunky, no longer produced SenseWear arm band device. Terrible user experience model."

Yamax

Volgens De Vries is het echter geen uitzondering dat in het onderzoek van JAMA met een tamelijk verouderde tracker werd gewerkt. Volgens de onderzoeker werden er naar zijn weten in ieder geval tot juli 2015 geen enkel onderzoek gepubliceerd dat keek naar of mensen met overgewicht of obesitas meer gingen bewegen dankzij een Fitbit activity tracker. “Bij ongeveer de helft van de studies werd de Yamax-SW-200 gebruikt, een inmiddels sterk verouderde tracker met slechts één knopje om de stappenteller weer op nul te zetten. De feedback die zo’n apparaat geeft is daarom heel basaal.”

De Yamax CW-200 heeft weinig ingebouwde technieken voor gedragsverandering - model SW-200 is zelfs nog eenvoudiger met één knop

Een onderzoek dat een andere doelgroep had maar wel keek naar het effect van trackers op beweging is de studie die recent in The Lancet Diabetes and Endocrinology verscheen, waarbij de interventiegroepen werden uitgerust met een Fitbit Zip - oftewel een van Fitbit’s oudste trackers, verschenen in 2012.

Verouderde technologie

De oudere trackers, zoals de Fitbit Zip of Yamax SW-200, die worden gebruikt binnen de studies vormen voor de onderzoekers een aandachtspunt. “We refereren in ons onderzoek onder andere naar een studie die heeft bekeken welke behavior change technique (BCT’s) er in fitness trackers zitten”, vertelt De Vries. Die studie toont volgens de onderzoeker aan dat veel moderne trackers uitgerust zijn met gedragsveranderingstechnieken. Denk bijvoorbeeld aan Fitbit Alta’s hourly activity goals van 250 stappen per uur, de rode balk in beeld bij de Garmin vívovit of de Time to stand-melding van de Apple Watch. Maar ook de mogelijkheid om vrienden uit te dagen, badges te verzamelen, je data te delen op Facebook of een logboek bij te houden: een Yamax SW-200 heeft dat allemaal niet.

Dat er bij zo’n uitgebreide studie als die van JAMA juist zo’n verouderde tracker als de BodyMedia gebruikt wordt, is volgens De Vries dan ook een perfect voorbeeld dat de wetenschap veel trager gaat dan moderne techniek zich ontwikkelt. “Binnen de zes jaar dat JAMA bezig is geweest met hun studie (van 2010-2016) zijn er meerdere nieuwere, verbeterde producten op de markt gekomen. Het gevolg is dat de onderzochte tracker soms al verouderd is voordat de studie überhaupt is gepubliceerd.”

Zou de uitslag anders zijn als deelnemers worden uitgerust met een hippe Apple Watch series 2?

Wetenschap anno 2016

Maar doet het er echt toe? Zou de uitkomst van de onderzoeken anders zijn als er een Fitbit Charge 2 of Samsung Gear Fit werd gebruikt in plaats van een Yamax of BodyMedia tracker? “Strikt genomen kan ik daar geen uitspraak over doen”, zegt De Vries. “Er is nog onvoldoende bekend om daar uitspraken over te kunnen doen. Op basis van dat er daadwerkelijk meer of betere gedragsveranderingstechnieken in die nieuwe trackers verwerkt zijn - waarvan is aangetoond dat deze technieken effect hebben - is het goed mogelijk dat testpersonen uitrusten met moderne wearables wel degelijk een andere uitkomst heeft.”

Een studie naar het effect van het dragen van een Fitbit Charge HR of Apple Watch tijdens het afvallen is dus relevant. Dan moet je overigens wel snel zijn; beide wearables hebben inmiddels ook al weer een opvolger (Fitbit Charge 2 en Apple Series 2). Volgens De Vries loopt de medische wetenschap daarom achter de technologische ontwikkelingen aan. “De hedendaagse medische wetenschap heeft meer tijd nodig om onderzoeksresultaten te publiceren dan dat het technologiebedrijven kost om nieuwe producten te ontwikkelen. Toch is het belangrijk dat de wetenschap de invloed van deze technologie op ons gedrag blijft onderzoeken omdat het op dit moment de beste manier is om te bepalen wat we veilig kunnen aannemen en wat niet”, concludeert De Vries.