De zorg ontketent met blockchain?

Ruim 90 deelnemers waren aanwezig bij het eerste congres over blockchain in de zorg van MedicalPHIT, waaronder medewerkers van patiëntenverenigingen zoals ZorgBelang, security-specialisten en IT-managers van ziekenhuizen. Allemaal geïnteresseerd in wat blockchain kan gaan betekenen voor de zorgsector. Er is veel interesse voor deze nieuwe technologie en de impact voor de zorg, maar er zijn ook veel vragen.

Blockchain is een peer-to-peer systeem om transacties te doen en afspraken te maken, gebouwd op een zogeheten gedistribueerd register. Wat maakt de blockchain technologie, waarop ook een betaalmiddel zoals bitcoin gebaseerd is, zo bijzonder? De essentie is dat geavanceerde wiskunde en versleutelingstechnieken ervoor zorgen dat alle blokken met transacties (betalingen) controleerbaar correct zijn en achteraf ook niet meer te veranderen zijn. Met blockchain kunnen vertrouwen, verantwoordelijkheid en transparantie ingebouwd worden in de technologie. TrendITion schreef eerder dit artikel over blockchain met de vraag: is de technologie al klaar voor gebruik in de zorg?

Traceerbare geneesmiddelen

Blockchain is een technologie om transacties slimmer, transparanter en goedkoper op te slaan. Een aantal concrete (toekomstige) use cases voor de gezondheidssector: patiënten controlemechanismen geven voor het delen van data via blockchain, voorkomen van fraude door het traceren van farmaceutische middelen, Internet of Things voor medische apparaten, afhandeling van declaraties en juiste betalingen, supply chain management en logistiek, of patiënten toestemming vragen om deel te nemen aan een klinische studie en hen te volgen.

Smart contracts

Als we het over blockchain hebben, spreken we over vier componenten, verduidelijkt Arjeh van Ooijen van IBM: een gedistribueerd register met transacties (distributed shared ledger), cryptografische technologie, consensus en vertrouwen, en smart contracts. In de context van de blockchain is dat contract geen stuk papier, maar een computerprogramma dat net als bitcoins op een transparante en betrouwbare manier in de blockchain is opgeslagen. Op die manier kun je ervoor zorgen dat zonder de tussenkomst van een centrale tussenpartij (zoals een notaris of een verzekeraar) een bepaalde afspraak gegarandeerd betrouwbaar wordt nagekomen.

Internet of Things blockchain met connected apparaten?

De blockchain software waarop bitcoin is gebaseerd bleek flexibel genoeg om naast digitale valuta – zogeheten crypto currencies – ook andere transacties te kunnen opslaan. Zodoende zijn er in de afgelopen jaren verschillende nieuwe smaken en implementaties van hetzelfde idee ontstaan, zoals Hyperledger, Ethereum en KSI van Guardtime. Het gaat hier zowel om private partijen, industrieconsortia en publiek-private samenwerkingen die blockchains ontwikkelen.

Publieke vs. private blockchains

Van Ooijen maakt hierin een onderscheid tussen de oorspronkelijke blockchain, en private partijen die een op blockchain gebaseerde technologie ontwikkelen. Om een transactie definitief op te nemen in het gedistribueerde register, moet er consensus zijn dat het om een juiste betaling of transactie gaat. Bij bitcoin werkt dat als volgt: een concept-betaling wordt rondgestuurd naar alle computers die meedoen. Die computers kunnen in Nederland, Amerika of China staan. Voordat een betaling definitief in een nieuw blok wordt opgenomen, wordt deze versleuteld met complexe cryptografische regels. Deelnemende computers aan het blockchain netwerk – zogenaamde nodes – controleren (tegen een beloning in de vorm van bitcoins) of aan die regels is voldaan. Wanneer 50% of meer van de nodes instemt met de transactie en er voldoende consensus is, dan volgt opname in het register.Alle computers of nodes in een netwerk bereiken consensus of een transactie wordt goedgekeurd

Kortom: alle nodes in een netwerk bereiken consensus of een transactie wordt goedgekeurd. Bitcoin is een permission-less netwerk, waarbij alle computers onderdeel kunnen worden. Maar bij private partijen wordt blockchain vaak gebruikt als permissioned netwerk: computers moeten eerst toestemming krijgen om als node te functioneren. Een bank keurt bijvoorbeeld eerst de computers goed die in een blockchain netwerk opgenomen worden en transacties kunnen goedkeuren. Bij een publieke blockchain zijn wereldwijd duizenden computers aangesloten: een permissioned blockchain-netwerk kan al met vijf of zes nodes werken.

Dat idee van een permissioned netwerk gaat overigens volgens sommigen in tegen het oorspronkelijke idee van blockchain dat het een decentraal systeem is dat een alternatief biedt voor centrale autoriteiten zoals banken en overheden. Private blockchains werken met een limiet op aantal gebruikers, vertrouwde computers in het netwerk en een centrale autoriteit – kenmerken die publieke blockchains bewust niet hebben.

Banken en verzekeraars

Banken zijn volop aan het experimenteren: de blockchain koorts woedt op zijn hevigst in de financiële sector onder het buzzword fintech (financial technology). Er is voor banken en overheden veel geld te verdienen met het efficiënter inrichten van financiële transacties. Ook verzekeraars zien brood in blockchain, vertelt Thomas Bachet van Achmea Vitaliteit. Door consumenten-technologie en medische innovatie zal zorg zich steeds vaker uit het ziekenhuis en van de specialist naar de patiënt verplaatsen. Bijvoorbeeld bij nierdialyse, bij diabeteszorg of cardiologie. Bachet ziet blockchain als verbindende technologie om zorg meer rond de patiënt te organiseren en medische technologie te decentraliseren. Met behulp van blockchain kunnen data, transacties, en afspraken met zorgverleners door patiënten worden vastgelegd. Bachet erkent dat blockchain als decentraal register mogelijk ook bepaalde functies van de verzekeraar als middle man in de toekomst overbodig maakt.

@ThomasBachet 46% van de zorg zou naar huis verplaatst worden. #kwaliteit van #leven #blockchainhealth pic.twitter.com/Abh60jT7V2

— Rob Peters (@RobPeters01) 1 juli 2016

Snelheid

Uit de zaal komen veel vragen, bijvoorbeeld over beveiliging en de snelheid en grootte van de opslag in het gedistribueerde register. De blockchain is een keten van blokken met gegevens over transacties: het is geen centrale opslag. Blockchain leent zich niet voor de opslag van bijvoorbeeld medische beelden of complete patiëntendossiers, maar legt wel de toegang tot die documenten vast – wie mag beelden inzien of verspreiden?Blockchain leent zich niet voor de opslag van medische beelden of patiënten dossiers

Bij bitcoin wordt vaak de beperking van het aantal transacties genoemd. In vergelijking met betaaldiensten zoals VISA, die duizenden transacties per minuut verwerken, blijft blockchain achter qua snelheid van betalingen. Maar die beperking in het aantal transacties per minuut is een keuze en ingebouwd in het bitcoin protocol: het verifiëren van een transacties is bij een permission-free model een rekenintensieve activiteit. Transacties vergen in een private blockchain (permissioned model) minder rekenwerk, waardoor een groter aantal transacties per minuut mogelijk is.

Wet- en regelgeving

Blockchain lost lang niet alle problemen in de zorg op, maar kan wel helpen om processen slimmer in te richten en transacties te versnellen. Jacobs Boersma, manager van het Blockchain services team bij Deloitte, houdt zich dagelijks bezig met blockchaintechnologie. De technologie heeft enorme potentie om vertrouwen te organiseren, maar er zijn ook praktische bezwaren. Wet- en regelgeving is nog niet ingericht op deze nieuwe technologie, aldus Boersma. Zo beschouwt De Nederlandse Bank virtuele valuta’s zoals bitcoin bijvoorbeeld nog niet als wettelijk betaalmiddel. Ook een kritiek punt volgens Boersma: hoe ga je om met het verlies van toegang tot jouw identiteit in de blockchain?

Proof of concept met medicatiedossier

Bij het REshape Center van het Radboudumc werd afgelopen maanden, samen met SNS Bank en Deloitte, een eerste vingeroefening gedaan om een medicatiedossier via blockchain beschikbaar te maken. Barend Heeren van het REshape Center vertelt over Prescrypt, een proof of concept om een medicatie-overzicht op blockchain te zetten. Patiënten beslissen met welke zorgverleners ze hun medicatie-overzicht willen delen en naar welke apotheker ze hun medicatie-voorschrift willen toesturen. Volgens Boersma zijn de take aways van deze pilot voor andere blockchain-gebruikers: begin klein, bijvoorbeeld in één regio of met één concreet probleem, test grondig, en gebruik bestaande standaarden. In deze pilot werd de iDIN-standaard voor digitaal bankieren van SNS Bank gebruikt als authenticatiemethode.

De proof of concept van Prescrypt, het medicatieoverzicht via blockchain, maakt duidelijk dat blockchain mogelijkheden geeft voor patiënten om te bepalen welke informatie waar gedeeld wordt. Patiënten willen meer regie over hun data, en blockchain zou een mogelijke oplossing kunnen zijn.

Hype cycle?

Tegelijkertijd is het niet vreemd dat Gartners hype cycle meerdere malen genoemd wordt. Blockchain evolueert als technologie. Volgens Nicky Hekster van IBM zitten we in een overgangsfase waarin private bedrijven experimenteren met blockchain en waarin publieke blockchains doorontwikkeld worden. Er lijkt consensus te bestaan dat we toegaan naar toekomst waarin er aparte blockchains komen voor verschillende toepassingen, bijvoorbeeld een specifieke Internet-of-Things blockchain, waarmee machines zelf reserveonderdelen bestellen, naast een zorg-blockchain voor persoonlijke gezondheidsdata.

Dit is het tweede artikel in een serie artikelen over blockchain-technologie die in de komende maanden op TrendITion zal verschijnen.