Verplicht elektronisch recepten voorschrijven - ook met Excel?

En, ben jij er al klaar voor? Vanaf 1 januari 2014, gisteren dus, treedt de  richtlijn Elektronisch Voorschrijven in werking. Dat betekent dat zorgverleners en voorschrijvers van geneesmiddelen, zoals artsen, tandartsen, verloskundigen en verpleegkundigen, medicatie voortaan verplicht elektronisch moeten gaan voorschrijven. Maar wat wordt er nou eigenlijk precies verplicht? Verandert er veel voor zorgverleners? En vermindert daarmee ook de kans op foute medicaties en verbetert de veiligheid voor patiënten?

Een volgekrabbeld briefje komt binnen via de fax bij de apotheek. De assistente heeft grote moeite met het ontcijferen van het handschrift van de medisch specialist die een specifieke dosering voorschrijft voor patiënt B. Als het aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) ligt, is dat scenario binnenkort verleden tijd. Niet langer hanenpoten ontcijferen, nabellen met de polikliniek of gissen naar de dosering of het voorgeschreven geneesmiddel: vanaf 1 januari 2014 moet het voorschrijven van medicijnen enkel nog elektronisch gebeuren. In principe houdt elektronisch voorschrijven niet alleen in dat medicijnen digitaal voorgeschreven en vastgelegd worden, maar ook dat het recept digitaal verwerkt en aangeleverd wordt aan een apotheek.

De inspectie is ervan overtuigd dat elektronisch voorschrijven de kans op fouten door slecht leesbare recepten verminderd. En minstens zo belangrijk: door elektronisch te registreren welke medicijnen gebruikt worden, kan een

geautomatiseerd systeem controleren of de voorgestelde dosering wel juist is, of de patiënt niet allergisch is voor het geneesmiddel en of het voorgestelde medicijn conflicteert met andere geneesmiddelen. Een directe verbetering van medicatiebewaking en patiëntveiligheid, hoopt de inspectie. Daarnaast kan een elektronisch voorschrijfsysteem, in theorie, aansluiting met andere zorgverleners vergemakkelijken. Ontwikkelingen als ketenzorg en geïntegreerde zorg in de wijk zouden daar baat bij moeten hebben.

De inspectie stelt nu dus dat elektronisch voorschrijven onderdeel is van ‘verantwoorde zorg’ zoals zorgverleners die volgens de wet moeten bieden. Ook de koepelorganisaties van zorgverleners en beroepsorganisaties delen die mening. Artsenfederatie KNMG kwam in september 2013 met de ‘Richtlijn Elektronisch Voorschrijven’, die is ondertekend door 16 koepelorganisaties waarvan veel leden recepten uitschrijven.

Gemakzucht geen uitzondering

En daarmee stelt de IGZ een verplichting die er al geruime tijd aan zat te komen, op een gebied waarmee in de praktijk bovendien al veel ervaring is opgedaan. Maar waar gaat het nu precies om? In feite zegt de inspectie dat vanaf 1 januari 2014 elektronisch voorschrijven van medicatie onderdeel uitmaakt van het ‘reguliere toetsingskader van de inspectie bij het beoordelen van medicatieveiligheid’. Met andere woorden: elektronisch voorschrijven wordt onderdeel van het leveren van ‘verantwoorde zorg’. Die is wettelijk vastgelegd voor zorgverleners, maar het veld geeft er zelf invulling aan.

Foto: e-magineart.com

Elektronische recepten zijn dus opgenomen in het toetsingskader, maar de inspectie zal pas vanaf 1 januari 2015 actief toezicht houden op de naleving van deze richtlijn. Voorschrijvers die op 1 januari 2014 niet elektronisch voorschrijven, worden wel geacht om op die datum een realistisch plan van aanpak hebben waarin staat beschreven vanaf wanneer wel elektronisch zal worden voorgeschreven. Dat geeft uitstel tot uiterlijk op 1 januari 2015.

Maar er zijn ook uitzonderingen. Ja,

elektronisch voorschrijven wordt verplicht, maar wanneer er bijvoorbeeld geen systeem is op de locatie, zoals tijdens visites thuis of op de OK, kan een zorgverlener pas nadien de medicatie alsnog elektronisch voorschrijven. Bedrijfsartsen, die zelden geneesmiddelen voorschrijven, en voorschrijvers die slechts beperkte geneesmiddelen voorschrijven zoals reizigersvaccinaties, zijn ook uitgesloten. Er zijn uitzonderingen, maar de KNMG schrijft stellig: “Gemakzucht valt niet onder die uitzonderingen”.

 Eerste en tweede lijn

De apothekersassistente die SmartHealth spreekt verklaart dat een groot deel van de recepten al elektronisch binnenkomen bij de apotheek in Amsterdam-Zuid. Het merendeel van de huisartsenposten stuurt recepten per mail en per fax – indien er een mailstoring is. Voor de tweedelijns zorg ligt dat iets anders: veel medisch specialisten schrijven nog een handgeschreven briefje voor, waarmee patiënten op hun beurt naar de apotheek komen. En daar ligt waarschijnlijk ook een uitdaging in 2014: in ziekenhuizen wordt relatief minder gebruik gemaakt van elektronisch voorschrijven. De ICT-systemen in het ziekenhuis zijn relatief gesloten, waardoor koppeling met bijvoorbeeld de administratie van de apotheek of huisarts moeilijker wordt en elektronisch voorschrijven nog niet in het verlengde ligt van het ziekenhuisinformatiesysteem (ZIS).

Medicijnpaspoort

Uitgangspunt bij elektronisch voorschrijven, en het einde van papieren recepten, is dat wanneer een medicatie-informatie elektronisch beschikbaar is, er een volledig(er) medicatieoverzicht van en voor een patiënt kan worden bijgehouden. Dat is ook een van de speerpunten van het LSP – het landelijk schakelpunt waar ziekenhuizen, apotheken en huisartsen momenteel op aangesloten worden en waarmee zorgverleners medische gegevens met elkaar kunnen uitwisselen. Dit LSP moet in de plaats komen van het zogeheten OZIS-systeem waarmee nu veel uitwisseling tussen huisartsen en apothekers plaatsvindt.

Als ik voorheen een

ernstige reactie heb gehad op een medicijn, of zwaar allergisch ben voor een bepaald bestandsdeel (een zogenaamde contra-indicatie), rest mij als patiënt momenteel weinig anders dan een kaartje in mijn portemonnee of een papieren medicijnenpaspoort bij te dragen. In de hoop dat een ambulancebroeder dit vindt bij een acuut ongeval natuurlijk. Een andere optie is een persoonlijk gezondheidsdossier (PGD), waarbij een patiënt digitaal een eigen overzicht bijhoudt van medicijngebruik en eventuele bijwerkingen of reacties. Hiervoor bestaat momenteel echter nog geen enkele breed geaccepteerde oplossing. Het beschikbaar maken van een uniform medicatiedossier voor alle Nederlanders is één van de heilige gralen van het landelijke schakelpunt dat nu in opbouw is.

Volgens de inspectie is al vele jaren bekend dat de toepassing van geneesmiddelen in de gezondheidszorg veel onveiligheid met zich meebrengt. Uit het HARM-onderzoek (2006) blijkt dat er veel geneesmiddel gerelateerde ziekenhuisopnames in Nederland voorkomen, die vermeden hadden kunnen worden bij meer informatie over de patiënt en zijn of haar medicatie. Geneesmiddel gerelateerde ziekenhuisopnames bedroegen in 2006 2,4% van alle ziekenhuisopnames. Dat zijn 41.000 geneesmiddel gerelateerde ziekenhuisopnames, en 19.000 potentieel vermijdbare opnames per jaar. De geschatte kosten? Ruim 85 miljoen euro per jaar.

Bovendien blijkt dat er grote verschillen bestaan tussen zorgverleners, door gebruik van verschillende elektronische voorschrijfsystemen, aanwezigheid van systemen als OZIS en persoonlijke werkwijzen van artsen en verpleegkundigen. Zo liet een recent onderzoek van Nivel zien dat er grote verschillen bestonden in medicatiebewaking en vastlegging van contra-indicaties voor medicijngebruik onder huisartsen. In sommige praktijken werden die reacties op medicijnen voor 61% van de patiënten bijgehouden, in andere voor slechts 6% van de patiëntenpopulatie.

Foto: e-magineart.com

Medicatiebewaking met een app

Naast digitaal registreren van geneesmiddelen en aanleveren van recepten kan een elektronisch voorschrijfsysteem (EVS) ook controleren bij het toedienen van medicatie. Vooral  in de thuiszorg, ouderenzorg en zorg voor chronische patiënten is dat een belangrijk aspect. Met medicatiecontrole-apps kunnen dubbele medicatiecontrole worden uitgevoerd bij medicatie die een onacceptabel risico vormt bij verkeerde dosering, bijvoorbeeld bij het inspuiten van insuline.

Bestaande medicatiebewakingssystemen werden door apothekers ontwikkeld en lange tijd ook alleen door hen gebruikt. Maar inmiddels wordt die medicatiebewaking door de inspectie beschouwd als onderdeel van het leveren van verantwoorde zorg. Uit de Richtlijn: “De inspectie vindt het niet langer verantwoord een geneesmiddel voor te schrijven zonder gebruik te maken van een elektronisch systeem om de medicatie te bewaken, tenzij andere maatregelen zijn getroffen.”

Loose ends

De Richtlijn Elektronisch Voorschrijven stelt ook: een elektronisch voorschrijfsysteem staat niet op zichzelf en kan zodoende niet als een ‘autonoom onderwerp’ beschouwd worden. Dus dat betekent dat er nog een groot aantal loose ends bestaan waarin leveranciers en gebruikers behoorlijke stappen moet zetten. Als je Excel gebruikt om recepten te registreren en uit te schrijven, werk je weliswaar elektronisch, maar voldoe je (waarschijnlijk) niet aan de eisen van de richtlijn.

De richtlijnen beschrijven immers het hele proces

waarvan het uitschrijven van recepten een deel uitmaakt. Naast informatie rondom het zorgproces en het elektronisch dossier (stap 1 en 2) die op orde moeten zijn, moet de software (stap 3) om elektronisch voorschrijven mogelijk te maken voldoen aan de functionele en kwaliteitseisen die de beroepsgroep hieraan stelt. Stap 4 is de uitwisselingsinfrastructuur die op orde moet zijn en de structuur van de elektronische recepten dient op orde te zijn (stap 5).

Uit de KNMG Richtlijn Elektronisch Voorschrijven

Maar met verwijzingen naar wettelijke eisen  (art. 1, lid 1, sub pp, Geneesmiddelenwet) en normen (NEN 7503) weet je als huisarts natuurlijk nog niet of jouw software of systeem voor informatieuitwisseling voldoet aan de eisen van de richtlijn. Het ligt voor de hand dat leveranciers aan de hand van certificeringen steeds vaker gaan laten zien dat je met hun system veilig kunt voorschrijven en medicatiegegevens kunt uitwisselen. Daarbij zullen zij zich ook laten leiden door de inspectiepraktijk van IGZ.

Aan de beveiliging wordt bijvoorbeeld een aantal eisen gesteld. Uit de Richtlijn Elektronisch Voorschrijven: “Op grond van de NEN norm 7512 (Vertrouwensbasis voor gegevensuitwisseling) dient de verbinding waarlangs recepten aan een apotheek worden aangeboden versleuteld te zijn. Wie een recept verstuurt via een onbeveiligde verbinding naar de apotheek, handelt in strijd met artikel 13 van de Wet bescherming persoonsgegevens.” Dat onbeveiligd versturen

gebeurt in de praktijk nog op flinke schaal. Een onderzoek van het College Bescherming Persoonsgegevens uit juli 2013 toont aan dat bij online herhaalrecepten bij ongeveer 30% van de steekproef geen gebruik wordt gemaakt van een beveiligde verbinding. Probleem daarmee is dat wanneer gegevens via een onbeveiligde verbinding worden verzonden, derden die gegevens relatief eenvoudig kunnen ‘oppikken’ (meelezen), verwijderen en aanpassen. Elke voorschrijver heeft hierin een eigen verantwoordelijkheid, vindt de inspectie.

Hoewel elektronisch voorschrijven, vooral onder huisartsen, dus al vele jaren gemeengoed is, kunnen zorgprofessionals verwachten dat hun systemen ook in 2014 al nauwkeuriger tegen het licht gehouden gaan worden, en dat het handgeschreven recept in de loop van dit jaar steeds verder zal verdwijnen.

Lees verder: Gegevens over jou, maar niet van jou

[accordion]
[acc title="Foto credits:"]Anthony Kelly (http://www.flickr.com/photos/62337512@N00/)[/acc]
[/accordion]